زعفران به عنوان گیاه بومی منطقه خراسان رضوی و جنوبی با خواص درمانی بی شمار خود در اصطلاح محلی به گیاه هزار خاصیت معروف است و در طب سنتی مردم آن منطقه برای درمان برخی از بیماری های روحی و جسمی و از جمله بیماری های گوارشی به کار می رود و همچنین درصنعت غذا مهمترین چاشنی مورد استفاده است که برای بهبود رنگ، عطر و طعم بسیاری از فرآورده ها به کار می رود.
زعفران گیاهی است پایا از تیره زنبق با گل های زیبا و کلاله سه شاخۀ رنگی. فصل برداشت آن از اوایل آبان ماه به مدت حداکثر یک ماه است.
زعفران در قسمت های مختلف دنیا کشت می شود اما قسمت وسیع کشت آن در ایران می باشد. ایران یکی از مهمترین قطب های تولید زعفران در دنیا محسوب می شود به طوری که ارزش صادرات زعفران ایران از مرز 300 میلیارد ریال در سال می گذرد. در فرآیند تولید زعفران از قسمت کلاله و خامه گل به عنوان زعفران تجارتی استفاده می شود و سایر قسمت های گل از جمله گلبرگ ها به عنوان ضایعات دور ریخته می شود که از حجم بسیار بالایی برخوردار می شود.
انتشارجغرافیایی زعفران در ایران استان خراسان (قائنات – بیرجند – گناباد – تربت) می باشد. زعفران علاوه بر ایران در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه از اسپانیا، فرانسه، یونان تا چین و هند کاشته می شود. کل تولید سالیانه زعفران در جهان 400 تن است که بیش از 80 درصد از آن در ایران برداشت می شود.
ابوعلی سینا در کتاب قانون خود در خصوص زعفران می گوید: خوردن زعفران رنگ و رو را صفا می دهد، ورم را می گدازد، بر باد سرخ مالند مفید است، زبان به سر می رساند، خواب آور است و مایه تیرگی حواس می شود. زعفران داروی ورم گوش است. دیده را جلا می دهد. اشک ریزی را منع می کند، شادی افزا و توانبخش قلب است، گویند اگر سه مثقال زعفران را یک مرتبه بخورند از شادی سکته خواهند کرد. (سینا، بوعلی، 1368)
زکریای رازی یکی از پزشکان نامدار در قرن سوم (ه.ق) در معالجه برخی از امراض استفاده از زعفران را توصیه کرده است. او در تالیف ((قصص و حکایات المرضی)) در خصوص بیماری آبله پس از دستور تهیه داروی مورد نظر می نویسد ((از این آب نیم رطل با یک دانگ زعفران برحسب احتیاج دو یا سه مرتبه به بیمار بخورانید (ابریشمی، 1366)
زعفران در میام گیاهان دارویی درخشندگی خاصی دارد علت این درخشندگی چیزی نیست جز قدمت طولانی زعفران در طب سنتی و کاربرد وسیع آن در درمان بیماری ها.
نتایج حاصل از مطالعات نشان می دهد که زعفران در درمان برخی از بیماری ها در حیوانات آزمایشگاهی تاثیر دارد نقش زعفران در درمان طیف وسیعی از بیماری ها مانند سرطان، آسم، سیاه سرفه، التهاب و…. به اثبات رسیده است و همچنین نتایج نشان می دهد ترکیبات فنل، فلاونوئیدها و آنتوسیانین ها تشکیل دهنده گلبرگ های زعفران با اثرات درمانی آن ارتباط دارند.
یکی از مشکلات صنعت غذا و دارو گسترش سویه های میکروبی مقاوم به داروها و آنتی بیوتیک ها بوده و امروزه به دلیل خاصیت سمی و سرطان زایی ترکیبات شیمیایی و سنتزی استفاده از گیاهان دارویی جهت درمان بیماری های مزمن توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود معطوف نموده است. از این رو استفاده از ترکیبات ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی طبیعی مانند اسید های آلی، اسانس ها و عصاره های گیاهی می تواند جایگزین مناسب و ایمنی در مواد غذایی باشد. یکی از گیاهان دارویی که در طب سنتی به اثرات مفید آن پی برده اند زعفران است.
1- سردی: درمانگران زعفران را جزء داروهای گیاهی با طبیعت گرم می دانند و آن را برای کسانی که طبع سرد دارند مفید می دانند.
2- سرماخوردگی: در فصل سرما، هرگاه مبتلا به سرماخوردگی شدید طی سه شبانه روز به دفعات چای زعفران دم کنید و بنوشید زیرا چای زعفران علاوه بر گرم کردن بدن باعث می شود تا سرماخوردگی زودتر دفع شود.
3- زعفران از آنجا که حاوی آنتی اکسیدان فراوان است، متخصصین طب گیاهی آن را برای درمان ضعف بینایی توصیه می کنند و با مصرف آن ماهیچ های چشم تقویت می شوند و مصرف منظم آن باعث بهبود بینایی حتی در سنین بالا نیز می شود.
4- کروستین در زعفران به عنوان یک ترکیب ضد سرطانی شناخته شده که از سه طریق مهار سنتز DNA ، اثر آنتی اکسیدانی و ایجاد مرگ سلولی برنامه ریزی شده ، رشد سلول های سرطانی رو به تاخیر می اندازد.
5- زعفران با جلوگیری از ایجاد ماده ای که منجر به از بین رفتن سلول های عصبی مغز و ایجاد آلزایمر می شود، می تواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد. این دارو به اندازه داروهای شیمیایی موثر است.
©2023 MATO, BA. All rights reserved.
